Дыялогі з маладымі аўтарамі. Тоня Бабіна: п'еса "Фаянсовые похороны", спецыфіка сусвету, культура памяці

Працягваем нашы размовы з аўтарамі п'ес, якія былі напісаны на Міжнароднай драматургічнай лабараторыі. Размаўляла і запісвала Жэня Бачыла – рэдактар ЦБД.

Аўтар: Тоня Бабіна

Самаідэнтыфікацыя: Чалавек, які піша.

Адна выпадковая фраза: "Чырвоны гігант бяжыць з поўначы на ўсход".

П'еса: "Фаянсовые похороны".

Галоўная гераіня – Надзя, каторая:

1. 1. Прыязджае дадому на штогадовыя памінкі па бацьку, якія супадаюць з яе днём народзінаў–> назірае за канфліктам маці і бабулі;

1. 2. Атрымоўвае ў спадчыну жылплошчу і старыя рэчы бацькі –> пачуўшы размовы родных разумее, што ніхто ёй кватэру не аддасць: родзічы распланавалі ўсё яе жыццё;

1. 3. Спрабуе супрацьстаяць іх волі–> закаркоўваецца ў пачуццё віны і ўласнай няздольнасці;

1. 4. Размаўляе з вялізарным мылам, якое дапамагае ёй перамагчы ўсе дэструктыўныя адчуванні;

1. 5. Адстойвае сваё права на кватэру і незалежнасць –> губляе падтрымку родзічаў.

 

*Многія цытаты расстаўлены згодна з тэмамі размовы. Магчыма несупадзенне з храналогіяй падзей у п'есе. Аднак, успрыманню гісторыі гэта не замінае.

Загараецца Святло.

Сцэна 1

Кватэра Васі. За накрытым сталом сядзяць Бабуля, Дзед, Лена і Надзя. У тарцы стала стаіць фотакартка Васі з чорнай стужкай. Надзя іграе ў Subway Surfers на тэлефоне, яе гульня выведзена ззаду на экран.

Бабуля (адкашліваючыся): Сёння, 18-га, мы з вамі зноўку сабраліся каб прыгадаць... Каб ушанаваць памяць сышоўшага ад нас Васечкі, ( голасам, які калоціцца). ( кранае фотакартку) Вось, упершыню за 9 гадоў пасля яго смерці да нас прыехала Лена, яго былая жонка. На пахаванні ты была, не памятаю?

Лена: Не была.

Бабуля: А магілку таксама не бачыла?

Лена: Не, не бачыла

 

Жэня. Для цябе работа над гэтай п'есай стала напаўненнем ці апусташэннем?

Тоня. Хутчэй, напаўненнем. Шчыра кажучы, з гэтым тэкстам было складана працаваць. Не магу сказаць, што засталася задаволена ім. Увесь час хочацца перапрацоўваць, дапісваць. Здаецца адаслалі, усе ўсё прачыталі, але хочацца перарабіць. А яшчэ ёсць страх чужога меркавання: калі некаму не зпадабаецца, то ўсё. Гэта жахліва. Але пры гэтым ты забываешся, што такім жа чынам твой тэкст можа некаму і спадабацца.

Жэня. О так! Я шмат з кім абмяркоўвала гэта, і часта аўтары гавораць пра тое, што калі ўжо ўсё зроблена, хочацца перарабіць. Але твор жыве ўжо сваім жыццём. Ён асобна.

Тоня. Так, і менавіта разуменне таго, што п'еса ўжо асобна, дапамагло мне закончыць пісаць. Я як маці: адпускаю сваё дарослае дзіця ў вольнае плаванне.

Жэня. Да тваёй гісторыі можна аднесціся па-рознаму. Гэта можа быць і работа, накіраваная цалкам толькі на цябе – своеасаблівая тэрапія. А можа быць мастацкім выказваннем на тэму, якая хвалюе маладое пакаленне. Чым ў першую чаргу гэта п'еса з'яўляецца для цябе?

Тоня. Я думаю, тут 50 на 50. Гэта не толькі мой досвед. Досвед сяброў, блізкіх. У прынцыпе, гэта своеасаблівае даследаванне макракосмасу сям'і. З аднаго боку, гэта тэрапія для мяне. Пры тым жа, хацелася б, каб гэта была тэрапія для людзей, якія прачытаюць гэтую гісторыю. Такі, ледзь адчувальна ачышчальны эфект ад яе павінен быць. Таму мне было важна, каб тамака была пазітыўная канцоўка.

Жэня. Напрыканцы красавіка мы разам з рэжысёрам Асяй Якаўлевай рабілі акцэнт на тым, што будучая п'еса – гэта пра сепарацыю ад смерці. Аддзяленне чалавека ад смерці. Зараз жа здаецца, што смерць бацькі, яго памінкі – гэта хутчэй сродак. Таму што галоўная гераіня спрабуе збегчы ад культу памяці, што ёй навязалі родзічы. Быццам спроба збегчы ад свету, які яе прымусілі лічыць сваім.

Тоня. Мне здаецца, не важна, чыя смерць. Яна – сродак. Мы часта сутыкаемся з тым, што дзеці не жывуць як нейкія самастойныя асобы. Бацькі не адлучаюць сябе ад дзіця. Няма разумення, што гэта асобная істота. Ёсць момант спадчыннасці: «Твой бацька, маці былі такімі? Значыць, ты таксама будзеш такі». Для людзей такія ўводныя - гэта база. Таму людзі часцяком перакладаюць свае адчуванні, свой досвед на дзяцей: «Ён жа маё адлюстраванне». І мне было прынцыпова паказаць нейкую сепарацыю ад свету бацькоў. Нават, калі ты любіш іх, нават, калі знаходзішся ў парасацыяльных адносінах з імі, табе неабавязкова крочыць за імі ва ўсім.

Дзед: Прабач, Надзюша. Мабыць, мая тут віна. Можа, каб я не піў, так і Вася не стаў бы.

Надзя: Ты яго за руку не цягнуў. Ён сам. Толькі я не разумею, як Бабуля яму дазволіла.

Дзед: (смяецца) А мне як дазволіла? Гэта, можа, адзінае, што я сам выбраў. А Вася... Вася – бабуліна ўласнасць. Яму наогул за сябе выбіраць не належыць. Так што, бабуля вінаваціць гены. А гены не супраць. (пасмейваецца)

Ён, ведаеш, неяк спрабаваў ісці супраць яе. Аднойчы ў мастацкі каледж сабраўся, а Бабуля яго хлабысь – і да нагі назад. Ёй здавалася, што ў яго нічога не атрымаецца. Ён расстроіцца і згубіць час. Таму ўзяла ўсе яго малюнкі, што для паступлення, і спаліла.

Жэня. Гераіня напрыканцы сепарыруецца, але робіць гэта неадназначна: застаецца адна ў гэтым дзіўным доме. Без грошаў, без ежы, без аніякіх сродкаў для існавання. Для цябе гэты фінал пра тое, што важна быць незалежным ва ўсіх формах – няважна, з грашыма, без іх, з кватэрай альбо без яе? Альбо менавіта такая свабода – гэта шлях да матэрыяльных і духоўных рэсурсаў, якіх не хапае?

Тоня. Мне зноўку здаецца, што ўсё 50 на 50. Усё роўна, у якіх умовах ты застаўся. Ты застаўся жыць. Заўсёды ёсць надзея, што ўсе праблемы ты неяк асіліш... Важна захаваць права на надзею. Калі б Надзя не агучыла ўсё наўпрост, ніякай надзеі не засталося б. А так, ёсць прастора для манеўру. Магчымасць нешта зрабіць – гэтага ўжо дастаткова. Канешне, гэта не супер. Але, рэдка ў жыцці бывае, каб ўсё складвалася ідэальная. Але ёсць прастора. Гэта галоўнае.

Жэня. А надзея – гэта не сінонім слова «невядомасць»?

Тоня. У нейкім сэнсе, так. Але гэта станоўчая невядомасць.

Жэня. Ого, а для мяне – наадварот.

Тоня. Усё ж такі для мяне – станоўчая. Гэта ж у цябе будзе альбо ўсё кепска, альбо ўсё добра. Але немагчымасць пралічыць гэтую імавернасць, дае спадзяванне на тое, што ўсё будзе добра. Гэта ўжо не на 100% дрэнна.

Жэня. Як думаеш, магчыма лі мастацтва, калі мы ўсе зразумеем пра свае ўнутраныя траўмы? Бо як бы ты не хацеў, амаль усе траўмы і канфлікты ўзнікаюць з жыццёвых сітуацый і асабістых трыгераў.

Тоня. Мне падаецца, што ўсё магчыма. Гэта была б такая, чыстая паэзія. Усе пісалі бы пра кусты і прыгажосць, якая наўкол.

Жэня. А ў гэтым ёсць каштоўнасць?

Тоня. У мяне заўсёды ёсць прыклады з кіно. Напрыклад, у фільмах Джіма Джармуша рэдка назіраецца адкрытая праблематыка. Гэта прыгожа, творча.

Жэня. Дзіўна, але я ва ўсім гэтым медытатыўным рытму бачу вельмі складаны, глыбокі ўнутраны канфлікт, проста ён праяўляецца праз творчасць...

Тоня. Мне здаецца, калі не звяртаешся да свайго асабістага досведу, то трэба звярнуцца да агульначалавечага досведу. Гэта было б нешта занадта футурыстычнае. Напрыклад, як у фільмах Дэвіда Кроненберга, дзе мы б звярталіся да сістэмы работы нашых органаў. Нешта такое... Мне здаецца, праз радасць таксама можна ўздзейнічаць.

Жэня. Дарэчы, тэма адсутнасці радасці ў творах вельмі адгукаецца. Зараз шмат чытаю п'ес замежных аўтараў ХХ стагоддзя. Ёсць такое адчуванне, што няма нічога станоўчага. Заўсёды побач ёсць нейкая цемра, само светаўпарадкаванне нас да гэтага прыводзіць. І вось ты спрабуеш збегчы ад гэтага, а потым чытаеш п'есу Шэлы Дэлані «Вкус мёда», у якой паказаны дэструктыўныя адносіны маці і дачкі. І вось ты разумееш, што больш не вытрымаеш гэтую нуду. Ці ёсць у цябе нейкія прыклады з літаратуры альбо кіно, у якіх панавала б не цёмнае, нават не светлае праз прызму цёмнага, а проста светлае?

Тоня. У мяне ёсць любімы фільм – «Небо над Берлином» Віма Вендэрса. Тамака ёсць два анёла, якія ходзяць па Зямлі і мараць пра тое, каб зведаць нейкія чалавечыя эмоцыі. Гэтыя героі вельмі добрыя істоты, яны дапамагаюць людзям. Вядома, і ў іх жыцці таксама не толькі прыемныя моманты, але гэта проста частка іх існавання. І вось адзін анёл скідае свае анёльскія крылы і знаходзіць каханне. Ён становіцца шчаслівым ад таго, што можа прычыніцца да чалавечага досведу, стаць жывым. Я наогул стараюся думаць пра тое, што ўся экзістэнцыя, боль – гэта не толькі негатыўна, але і пазітыўна. У выніку, ўсе гэтыя першапачатковыя адчуванні прывядуць да нечага станоўчага.

Надзя: А як ты сюды патрапіў?

Дзед: Ды як звычайна. Нешта ўсё піў і піў, а потым паплыў. Прылёг на локцік – і ўсё. І ведаеш, сон мне такі дзіўны сніцца. Быццам прачынаюся, а наўкола ўсё такое ж як у нас: гэтая кватэра, стол, мы за ім, толькі на месцы Васі сядзіць вялізарны карась, і быццам гэта і ёсць Вася, жывы. І я таксама карась, а Бабуля, Ленка і ты – селядзец. І я разумею, што жывы мой сынок. Проста людзі падумалі, што калі ён халодны, то памерлы! А ён рыба, разумееш? Халаднакроўны!

(усміхаецца)

Потым чую – сварыцца нехта. Прачынаюся, а тут ні карася, ні Ваські.

Жэня. То бок справа нават не ў спадзяванні, а ў разуменні, што ўсё адмоўнае, у выніку, ператворыцца ў станоўчае?

Тоня. Так, менавіта! Такая думка мяне сапраўды супакойвае. Бо ўсе эмоцыі, увесь досвед мы самі падзяляем на «кепскія» і «добрыя». На самой справе неабходны ўсе эмоцыі. Яны ўсе добрыя і патрэбныя. Усе яны табе даюць нешта чалавечае.

Жэня. Якія эмоцыі кіруюць тваімі героямі?

Тоня. Магчыма, гэта настальгія, боль ад страты, замкнёнасць у сваіх пачуццях.

Жэня. А што ты сама адчуваеш у адносінах да ўсіх дарослых у тваёй гісторыі? Ты больш на Надзіным баку, ці разумееш усіх і усім спачуваеш?

Тоня. Разумею ўсіх і усім спачуваю. Бо яны не вінаватыя ў тым, што перажываюць страту. Не вінаваты ў тым, што ім балюча. Яны проста не ўмеюць гэта агучваць, не ўмеюць паводзіць сябе так, каб не наносіць траўму іншаму. У гэтым ёсць іх віна, але, мне здаецца, гэта траўма самага сталага пакалення. Сталыя людзі не зусім умеюць і не любяць казаць пра асабістыя пачуцці.

Жэня. Ну вось так. Часцяком такія людзі могуць вызываць непрыязнасць. Ты будзеш іх шкадаваць і спачуваць ім, але гэта ўсё будзе з даволі цынічнай і злоснай думкай: «Мне шкада, што вам не хапіла рэсурсаў, каб усвядоміць, зразумець і прыняць сітуацыю».

Тоня. На сам рэч, мне здаецца, гэтыя персанажы змогуць прыйсці да патрэбных думак. Проста... ты ж не будзеш казаць ім у вочы, што яны не правыя. Яны і не змогуць самі зразумець, што не правыя. Часам ты можаш бясконца казаць, але асабліва цвердалобыя людзі не дадуць тваім, быццам бы правільным разважанням, увайсці ў іх. А ёсць тыя, у якіх ёсць патэнцыял для дынамікі. І гэта нельга адбіраць і абясцэньваць.

Жэня. То бок, адна і тая ж сітуацыя ў кожнага па-свойму пражываецца...

Тоня. Так, але мне здаецца, што «мае» дарослыя з цягам часу маглі б да нечага прыйсці. Яны ж напрыканцы і прыходзяць да нечага: яны не чапаюць Надзю. Значыцца, яны пра нешта думаюць, могуць нешта асэнсоўваць... Сям'я – такая штука – яны могуць рабіць выгляд, што ты іх расчараваў, але... кроў не вадзіца... Люблю і ненавіджу гэтую фразу (смяецца). Я думаю, што родныя любяць Надзю. І, хутчэй за ўсё, яны вернуцца. Яны могуць казаць што заўгодна, але як толькі гэтая дзяўчына спатрэбіцца ім як аб'ект для любві, падтрымкі, яны адразу будуць тут.

Жэня. У тваёй п'есе ёсць вельмі цікавы персанаж – Мыла. Яго з'яўленне ў якасці паўнавартаснага антропаморфнага героя мяне ўразіла. Чым для цябе з'яўляецца гэта «мыльнае цела» (усміхаюся)?

Тоня. Мне было вельмі важна дадаць у гісторыю нешта, што адцягнула ўвагу гераіні ад таго, што адбываецца наўкола. Яшчэ хацелася паказаць асаблівасці нашага часу. З'явіліся тэхналогіі, якія цалкам перавярнулі сістэму ўспрыняцця. Прыйшоў асаблівы від кантэнту, двайнога відэа: дзе з аднаго боку блогер распавядае на сур'ёзную тэму, а з іншага – відэа з нарэзкай мыла, чысткай дываноў. Гэта ўнікальная асаблівасць часу: калі ты можаш будучы у напружанні расслабіцца. Гэта дазваляе табе абстрагавацца і расслабіцца, лягчэй успрымаць складаныя падзеі. Ну і хацелася наўпрост паказаць адыход Надзі ад рэальнасці. Ніхто з жывых людзей не можа яе супакоіць. Значыць, што? Значыцца, жывым павінна стаць тое неадушаўлёнае, якое яе ўсё ж супакойвае.

 

Надзя (глядзіць то на сябе, то не фотку Васі): Я іх не вінавачу. Я літаральна – ЁН. Твар бацькі, які нацягнуты на чэрап маці. (Паўза).

А гэта мой дом. І я ў ім застануся. А калі ўсе пойдуць, вазьму таблеткі і вып'ю. Ён дакладна не проста так мне іх пакінуў! Ведаў, што я яго працяг, што яны да мяне дацягнуцца. Каб я не трывала, як ён. (Паўза) Я ім гэта арганізую ў найлепшым выглядзе. Будуць у іх двайное пахаванне. Нават даты не трэба будзе перапісваць. ( усхліпвае).

Голас з залы: Можа, не трэба?

Надзя: Хто гэта сказаў?

З глядзельнай залы выходзіць вялізарны кавалак мыла. Ён адсоўвае крэсла каля Надзі і садзіцца.

Надзя: Мыла?

Мыла: Што? Табе ж, здаецца, падаецца на мяне глядзець? Ці лепей... (бярэ са стала нож і спрабуе сябе парэзаць)

Надзя (выхопліваючы нож): Не! Ты што?

Мыла: Я думаў, табе такое падабаецца.

Надзя: Але не літаральна ж! Каб кожнае мыла размаўляла – гэта было б мне дзіўна.

Мыла: Добра, буду ведаць.

Паўза. Надзя ўважліва глядзіць на Мыла.

Надзя (няўпэўнена): Прабач, а ты? Вы?

Мыла: Можна на ты.

Надзя: Ага. (паўза) Так, а ты хто? Ці што?

Мыла (задумліва): Пытанне. Я вялізарнае мыла, якое размаўляе. Так што, мабыць, «што». І я праекцыя твайго розуму. Тое, што цябе супакойвае, я пасланы цябе супакойваць.

Жэня. Бабуля гераіні спрабуе ўвесь час нейкім чынам ухапіцца за жыццё памерлага сына праз яго рэчы. Як ты сама ставішся да такога спосабу захавання памяці пра чалавека, падзеях, этапах яго жыцця?

Тоня. Я з тых, хто збірае рэчы людзей, якія памерлі. Нават мне незнаёмых. У мяне ёсць файная рэч – фотаальбом з фотакарткамі мужчыны бабулі майго партнёра. (Усміхаецца.) Гэты мужчына памёр, і пасля яго застаўся альбом з фотакарткамі. У яго не было родзічаў, і ў выніку мы яго захоўваем. Я лічу, што такія рэчы нельга выкідваць. У некаторых прадметах частка чалавека на сам рэч захоўваецца. Але многія людзі выкарыстоўваюць падобную форму захоўвання памяці не вельмі разумна, і гэта ўсё ўтварае паталагічны характар. Напрыклад, тая ж самая маці Васі, якая ў нейкай хваравітай паталогіі збірае бруд. Але ў цэлым, важна захоўваць памяць. Я вось нашу пацеркі бабулі свайго хлопца, разумеючы, што гэта дзіўна.

Жэня. Але ж ўсё гэта дакладна мае паўсакральны характар. Ты датыкаешся да асобы чалавека якога ўжо няма. Ён не быў для цябе родным, але зараз ты пачынаеш з ім радніцца.

Тоня. Так, менавіта так. Мне здаецца, я крышачку музейшчык. Мая бабуля, напрыклад, аформіла ўсё сваё жыццё ў нататкі і аддала мне іх. У мяне нават ёсць з сабой гэтыя лісты.

*Тоня чытае жыццеапісанне бабулі , але мы яго не будзем дубліраваць, бо ў ім зашмат прыватных момантаў*.

Жэня. Ого! Але сшытак занадта тоненькі.

Тоня. Ну там абраныя гісторыі. (Смяецца.)

Жэня. Вельмі сумна чуць жалобныя, напоўненыя шкадаваннямі, думкі ад чалавека, які пражыў вялізарнае жыццё, і зараз, напрыканцы, адчувае сябе надзвычайна пакінутым.

Тоня. Ёй 83 гады. Мабыць, гэта нармальна, што ўсе яе памерлі. Вядома, у яе ёсць дзеці, унукі, але яна ўсё роўна адчувае сябе адзінокай.

Бабуля (агрэсіўна): Вось як адзінае сваё дзіця пахаваеш, тады і будзеш мяне павучаць, добра? (усхліпвае). Гэта ўсё зараз Надзіна, няхай яна бацькавай спадчынай і распараджаецца.

Жэня. Жыццеапісанне ў сшытку – гэта цуд. Але цалкам, сіла рэчаў суцэльна ўражвае. Бо проста аздабленне альбо вопратка можа сказаць пра чалавека столькі ж, колькі зафіксаваныя на паперы думкі.

Тоня. У мяне ёсць сябра, з якім мы ўвесь час спрачаемся: ён лічыць мяне даволі панурай. І ён, напрыклад, кажа пра тое, што калі ў яго сям'і нехта памірае, яго рэчы выкідваюцца, каб не наносіць болю. А мне наадварот прыемна ад таго, што нешта засталося, няма адчування спустошанасці. Я не фанат уцёкаў ад пустэчы. Спрабую знайсціся ў ёй. Нейкую карысць, «урокі, якія яны пакінулі».

Лена забірае ў Бабулі кнігі, разглядае вокладкі.

Лена (скептычна): Зборнікі «Фантастыка»? Гэта макулатура. Я яшчэ ў 2000-х прасіла яго на макулатуру здаць.

Бабуля забірае кнігі з рук Лены і кладзе іх назад да кучы.

Бабуля: Надзя захоча – выкіне. (капаецца ў кучы). А вось яшчэ, глядзі. (дастае з вораху танометр у чахле) танометр бацькі! Як новенькі! Гэта, вядома, рэч патрэбная. Як прыхваціць – так лепей каб пад рукой быў. Ты, Надзенька, усё ж такі нашай крыві, табе спатрэбіцца. Дарэчы, (кладзе танометр на стол, дастае невялікі пакецік) у мяне і таблеткі бацькавы засталіся. Дарагія, імпартныя. Можа, табе хоць дапамогуць.

Лена (гучна): Вы што? Яны жа пратэрмінованы! Нашто? Думаеце я ёй таблеткі нармальныя не змагу купіць?

Бабуля: Ды не, проста нашто траціцца. І так жа ёсць харошыя.

Жэня. А гэтыя рэчы не запаўняюць пустату? У сэнсе вось ты бярэш старую бабуліну вазу, абдымаеш яе, і чалавек быццам побач з табой?

Тоня. У мяне няма такога. Для мяне гэтыя рэчы... каб іх не было, я б не пакутавала. Але калі яны ёсць, я не магу іх выкінуць. У гэтым ёсць памяць, але яна не хваравітая. Нехта быў, нехта пакінуў нешта сваё і гэта цудоўна. Але каб гэтага не было, я бы не сумавала. На жаль, у жыцці ёсць дзіўная рэч пад назвай «ЧАС». Ён запаўняе цалкам усё, таму ў жыцці няма пустаты. Усё запаўняецца вельмі хутка. Часам гэта зачароўвае, часам пужае. Страшна, што няма нічога што б было незапоўненым. Мяне заўсёды здзіўляе, што можа адбывацца нейкае вялікае зло, а свет не ўзрываецца. Гэта дзіўнае імкненне да жыцця.

Жэня. Гэта нешта для цябе адмоўнае альбо тое, без чаго жыццё немагчыма ў станоўчым сэнсе?

Тоня. Другі варыянт. Жыццё без гэтага немагчыма, бо яно б было фізічна нязбытным. Гэта дзіўна.

Жэня. Так, мы думаем, што нічога не перажывем, а ў выніку...

Тоня. Усё перажывем. Гэта жахліва. (Усміхаецца.) А на самой справе – гэта цудоўна. Усе падзеі і людзі важны, але тут і зараз. Пасля таксама важна, але ўжо па-іншаму. Мяне грэе, што жыццё мае ўласцівасць працягвацца. Але жыццё бабулі маёй гераіні ўжо спынілася.

Жэня. І гэта яе выбар.

Тоня. Так, яна гэта выбірае, бо бачыць у гэтым здраду чалавека – свайго сына Васі.

Жэня. Але ўсё ж такі, наколькі гэта шчырае захоўванне памяці? Што робячы гэты выбар яна думае пра сына, пра сваю віну перад ім, а не пра сябе? Магчыма, гэта проста адгаворка, якая дазваляе сядзець у яме і не вылазіць з яе?

Тоня. Я думаю – гэта шчыра. Бо мы не можам уявіць, як гэта, калі ў цябе памірае дзіця. Мне здаецца, гэта вельмі страшна. Ёсць фраза «дзеці не павінны паміраць раней за бацькоў». Але гэта адбываецца, то бок гэта нешта зусім ненармальна. Асабліва, калі гэта ўжо дарослае дзіця: ты ўсё жыццё з ім пражыў, і не помніш, як гэта – жыць без яго. Трэба расходаваць вялізарную колькасць рэсурсаў, каб далей працягваць жыць. Ну і варта не забываць пра розныя расстройства, адчуванне віны... Жаданне застацца ў яме – гэта водгук дэпрэсіўнага стану. Ты лічыш, што не заслугоўваеш далей жыць. Як бы табе не хацелася, ты не можаш спаборнічаць са смерцю. Але глабальная праблема ў тым, што гэта не толькі твой боль. Боль распаўсюджваецца на іншых людзей. Бабуля занадта моцна бядуе.

Надзя: Тут на сам рэч лепей рот не разяваць. Нават калі везці сябе максімальна тактычна, усё роўна прыляціць. Таму што гэта дзень, калі бабулі кепска і яна зрываецца на ўсё, што бачыць. (Паўза)

Я разумею. Ён адзінае доўгачаканае дзіця. І як яго з'яўленне на гэты свет было для яе самай вялікай радасцю, так і смерць зараз найвялікшае гора за якім не відаць нікога і нічога. (Паўза).

Тут лепей прамаўчаць.

Жэня. Адкуль ты ўзялася такая мудрая? (Усміхаюся.)

Тоня. А звычайна мяне ўсе называюць занадта панурай, хоць я не стаўлюся да смерці як да нечага змрочнага. Для мяне гэта частка жыцця як і ўсё іншае. У некаторых культурах ёсць такая практыка: цела памерлага абмываюць родныя, рыхтуючы яго да пахавання. І гэта дапамагае ім утаймаваць думку аб пераходзе душы на той свет. Я люблю гуляць па могілкам. І шмат дзіўных гісторый адбываецца там. Аднойчы я так перасеклася са сведкамі Йеговымі. Думала, што зайшла на магілу іх родных, а на сам рэч яны проста захацелі паразмаўляць. Я нават працавала на адных могілках – складала электронны каталог могілак. І дзякуючы такому каталогу нават знайшла магілу сваёй прабабулі. Здзіўлены былі ўсе.

Жэня. І ўсё ж такі, напаўненне пустэчы адбываецца, проста па-іншаму, калі ты гэтага не чакаеш...

Тоня. Ты становішся бліжэй да чалавека, якога ніколі не ведаў. Я вельмі люблю народныя абрады, Радаўніцу. У гэтым зашмат нашых чалавечых вытокаў, традыцый.

Жэня. А аб чым бы ты хацела пісаць надалей? Мы шмат размаўлялі пра станоўчы пачатак у здавалася б змрочных падзеях. Хочаш працягнуць гэтую лінію... спадзявання?

Тоня. Болей хочацца пазітыўнага. Пісаць пра жыццё.

Жэня. "Фаянсовые похороны" – п'еса пра прыняцце смерці ці пра прыняцце жыцця?

Тоня. Пра прыняцце факта, што смерць існуе ў жыцці.

Жэня. Здорава, што гэты адказ цалкам супадае з тым, як ты казала на нашым першым інтэрв'ю ў кастрычніку.

Тоня. Так, вельмі рада, што атрымалася працягнуць гэту думку з пачатку да канца.

Мыла: …Ты не зрабіла нічога кепскага. Ні істэрык, ні біцця пасуды. Проста выгарадзіла сябе. Упершыню, можна сказаць.

Надзя шморгае носам.

Надзя: А калі яны мяне ніколі не прабачаць?

Мыла: Усяго толькі будзеш жыць сваім вольным жыццём.

Надзя ўсхліпвае.

Надзя: Калі ад яе заўсёды такія паганыя адчуванні, тады я пас.

Мыла падымаецца і абдымае Надзю.

Мыла: Ты яшчэ нічога і не пасмакавала. Уяўляеш, як прыемна будзе выкідваць усё бацькоўскае смецце? А пазбаўляцца таблетак і сколатай пасуды. Набываць сюды нешта цэлае і патрэбнае.

Паўза. Надзя шморгае носам.

Мыла: А як файна будзе адсвяткаваць свае народзіны менавіта тады, калі трэба?

Надзя (пасмейваючыся): Гучыць добра.

Мыла: Тады давай паспрабуем?